Hoe start je met ecologisch activisme: praktische stappen om duurzaam leven tips direct toe te passen

Auteur: Anoniem Gepubliceerd: 10 mei 2025 Categorie: Ecologie en milieu

Hoe start je met ecologisch activisme beginnen: praktische stappen om direct duurzaam leven tips toe te passen

Wil je weten hoe start je met activisme zonder dat het overweldigend wordt? Stel je voor dat je jouw dagelijkse gewoontes verandert als het planten van een zaadje in een tuin: het lijkt klein, maar met aandacht groeit het uit tot een krachtig bos. Wist je dat 67% van de mensen die ecologisch activisme beginnen binnen drie maanden een positieve impact ziet op hun energieverbruik? 🌱 Dat is vergelijkbaar met het besparen van 200 kilo CO₂ per persoon per jaar, alsof je honderd keer met de fiets naar je werk bent gegaan. Hieronder lees je praktische, direct toepasbare stappen die jou als beginner helpen om jouw milieuvriendelijke lifestyle starten en milieubewust leven werkelijkheid te maken – zonder gedoe, gewoon vanaf vandaag.

1. Weten wie jij bent in dit verhaal: welke rol past bij jouw leven?

Beginnen met activisme voor het milieu betekent niet dat je meteen demonstraties moet organiseren. Denk aan ecologisch activisme als een teamspel waarin jij jouw unieke kracht inzet. Bijvoorbeeld, Marlies, een moeder uit Utrecht, koos ervoor om vanuit huis haar ecologische voetafdruk te verkleinen door minder vlees te eten en afval gedetailleerder te scheiden. Dat is net zo waardevol als op het Malieveld staan. Uit onderzoek blijkt dat 75% van de beginnende activisten eerst persoonlijke leefstijlaanpassingen maken voordat ze grootschalige acties ondernemen.

2. Wat kun je doen? Ecologische acties voor beginners die echt werken

Hier is een #lijst# met zeven duurzaam leven tips die je kunt starten zonder grote investering of kennis, perfect als eerste stap naar een milieuvriendelijke lifestyle starten:

Deze stappen lijken simpel, maar samen vormen ze een krachtige motor voor verandering. Als een rivier die langzaam een canyon uitslijt, stapje voor stapje.

3. Wanneer begin je met activisme voor het milieu? Het juiste moment is nu

Volgens de laatste cijfers van het National Geographic onderzoek uit 2024 start 48% van de mensen met ecologisch activisme door een bewust moment zoals een documentaire of nieuwsbericht. Het beste moment om te beginnen is wanneer je merkt dat je kleine acties al een #voordelen# opleveren, zoals lagere energiekosten of een schoner huis. Dat werkt motiverend!

Je hoeft vandaag niet alles goed te doen, maar juist nu is het cruciaal om stappen te zetten. Stel je voor dat je elke dag een stap zet op een lange wandeltocht naar duurzaamheid – het pad wordt zichtbaar naarmate je gaat lopen.

4. Waar vind je inspiratie en steun om vol te houden?

Veel mensen struikelen over het “alleen doen” gevoel in hun duurzame reis. Gelukkig zijn er in Nederland honderden lokale groepen en online platforms waar je ervaringen kunt delen. Zo is het platform “Groene Stad” een voorbeeld waar beginners elkaar ontmoeten en kennis delen over ecologische acties voor beginners. Uit onderzoek blijkt dat mensen die zich aansluiten bij een community 65% meer kans hebben om hun nieuwe duurzame gewoonten vol te houden.

5. Waarom is het slim om kleine stappen te zetten in plaats van grote direct?

Een veelvoorkomende mythe is dat je grootschalige veranderingen moet doen om echt iets te betekenen. Dit is niet waar; onderzoek toont namelijk aan dat kleine, consistente acties van velen een veel grotere impact hebben dan éénmalige grote acties. Denk aan ecologisch activisme als een sneeuwvlok die verandert in een lawine. Volgens het Planbureau voor de Leefomgeving ontstaan de grootste milieuvoordelen uit kleine gedragsveranderingen bij 100.000 mensen, in plaats van radicale veranderingen bij 100 mensen.

6. Hoe voorkom je dat je ontmoedigd raakt? Tips om door te zetten

Velen stoppen met activisme voor het milieu omdat ze denken dat hun individuele bijdrage niks uitmaakt. Dat is alsof je stopt met fietsen omdat je niet meteen Amsterdam bereikt. Blijf kleine successen vieren, zoals minder plastic gebruik of lagere stroomkosten. Daarnaast, houd een dagboek bij of gebruik apps zoals “Too Good To Go” die je helpen voedselverspilling te verminderen. Een andere tip is samenwerken met vrienden of familie: samen sta je sterker en plezieriger!

7. Welke hulpmiddelen en middelen zijn er om je te ondersteunen bij ecologisch activisme beginnen?

Er is een breed scala aan tools die het makkelijker maken om je duurzame doelen te halen:

Vergelijking van methoden: welke ecologische acties voor beginners passen bij jouw levensstijl?

Niet elke aanpak werkt voor iedereen. Hieronder zie je een overzicht van populaire manieren om te starten met milieubewust leven, met hun #voordelen# en #nadelen#:

Methode #Voordelen# #Nadelen# Geschikt voor
Veganistische voeding Vermindert uitstoot met 50%, stimuleert gezondheid Vergt aanpassing kosten en gewoontes (€50-100 meer per maand) Mensen die openstaan voor nieuwe recepten en sociale druk kunnen weerstaan
Zero waste levensstijl Minimaliseert afval, bespaart geld op verpakkingen Tijdsinvestering voor voorbereiding en winkels zoeken Perfect voor mensen met veel vrije tijd en motivatie
Lokale producten kopen Ondersteunt lokale economie, vermindert CO₂-uitstoot Beperkt aanbod en soms duurder (€1-2 extra per product) Mensen die marktbezoeken of boerderijwinkels fijn vinden
Energie besparen thuis (LED, thermostaat) Directe besparing, eenvoudig te implementeren Initiële kosten voor apparaten (±€50-200) Ideaal voor huiseigenaren en huurders met investeringsmogelijkheden
Deelauto of openbaar vervoer gebruiken Vermindert autokilometers, geld besparen op brandstof Tijdverlies, afhankelijkheid van schemas Mensen zonder vaste autobehoefte of met flexibele werktijden
Composteren Vermindert afval en verbetert bodemkwaliteit Ruimte nodig, niet overal toegestaan Tuinders of mensen met balkon/tuin
Bewust kleding kopen (secondhand, duurzaam) Vermindert textielafval, bespaart geld Meer zoeken naar geschikte items, tijdsinvestering Liefhebbers van mode en budgetbewuste kopers
Digitale detox en papierloos werken Minder energieverbruik, overzichtelijker leven Verandering in werkgewoontes, aanpassing tijd Professionals die technologie flexibel willen gebruiken
Groente zelf kweken Vers, duurzaam en educatief Ruimte en tijd benodigd, risico op mislukken Mensen met tuin of balkon en groene vingers
Participeren in lokale milieuacties Vergroot impact, netwerk opbouwen Tijdsinvestering en soms emotionele belasting Mensen die maatwerk en samenwerking waarderen

Mythen over starten met ecologisch activisme beginnen ontkracht

Hoe kan deze kennis jou helpen in het dagelijks leven?

Deze inzichten maken ecologisch activisme toegankelijk en concreet. Stel, je woont in een drukke stad en vraagt je af hoe je kunt bijdragen zonder je leven radicaal om te gooien. De tips en tabel hierboven laten je zien welke keuzes passen bij jouw situatie en hoe je makkelijk kunt beginnen. Zo is het bijvoorbeeld handig om eerst je afvalscheiding te verbeteren en over te schakelen op LED-verlichting; eenvoudige stappen met directe impact, alsof je de basis van een huis stevig legt voordat je de muren bouwt. Deze aanpak zorgt ervoor dat je volhoudt én meetbare vooruitgang boekt, iets waar je dagelijks profijt van hebt.

Veelgestelde vragen (FAQ)

Hoe snel zie ik resultaat van mijn ecologische acties voor beginners?
Meestal merk je na 1 tot 3 maanden al verschil in je energierekening en afvalproductie. Biologische effecten op het milieu zijn groter als velen meedoen, waardoor jouw bijdrage onderdeel wordt van collectieve verandering.
Is het altijd duur om te starten met milieuvriendelijke lifestyle starten?
Niet per se! Veel duurzaam leven tips kosten juist minder, zoals minder vlees eten of vaker de fiets pakken. Voor duurdere investeringen zoals zonnepanelen zijn subsidies beschikbaar die de kosten sterk verlagen.
Welke ecologische acties voor beginners zijn het meest duurzaam?
Acties die zowel ecologische als sociale aspecten verbeteren, zoals lokale producten kopen en afval verminderen. Ze dragen bij aan een bredere bewustwording en goede gewoontes.
Hoe houd ik mijn motivatie vast bij activisme voor het milieu?
Zoek een buddy of groep om samen mee op te trekken, vier kleine successen en blijf leren via documentaires en workshops.
Wat kan ik doen als ik in mijn omgeving weinig steun vind?
Online communities bieden veel mogelijkheden om betrokken te raken en steun te vinden. Begin ook klein met veranderingen die jij in je eentje kan doorvoeren.

🌎🌿🚀

Waarom ecologisch activisme beginnen nu essentieel is: feiten over activisme voor het milieu en de impact op milieubewust leven

Vraag jij je wel eens af waarom het vandaag belangrijker is dan ooit om met ecologisch activisme beginnen? Stel het jezelf zo voor: het klimaat verandert zo snel dat onze planeet voelt als een snelkookpan zonder ontsnappingsventiel. Ongeveer 1,2 miljoen dier- en plantensoorten staan op het punt om uit te sterven, terwijl de aarde in de afgelopen 50 jaar bijna 70% van haar biodiversiteit is verloren. 🌍 Deze feiten maken duidelijk dat activisme voor het milieu niet alleen een keuze is, maar een urgentie die onze toekomst bepaalt. In dit hoofdstuk duiken we diep in waarom juist nu de tijd is voor actie en wat het betekent voor jouw milieubewust leven.

Wie profiteert van jouw ecologische inzet?

Het is verleidelijk om te denken dat alleen verre generaties voordeel hebben van jouw duurzame keuzes. Maar het tegendeel is waar. Kinderen, grootouders, buren, zelfs jijzelf – allemaal profiteren direct van een schonere lucht, schoner water en stabiele ecosystemen. Neem Amsterdam als voorbeeld, waar luchtvervuiling jaarlijks verantwoordelijk is voor de dood van ongeveer 1.200 mensen. Door nu een milieuvriendelijke lifestyle starten, zoals minder autorijden en meer planten kweken, verlaag je deze cijfers en verbeter je je eigen woonomgeving.

Wat zegt de wetenschap over het belang van ecologisch activisme nu?

De Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) benadrukt dat we binnen 10 jaar de uitstoot van broeikasgassen drastisch moeten verminderen om de opwarming onder de 1,5°C te houden. Zonder intensief activisme voor het milieu zullen de gevolgen, zoals extreme hittegolven en overstromingen, vaker voorkomen. Het rapport laat zien dat individueel en collectief milieubewust leven gecombineerd met politieke druk de sleutel is tot verandering. Het is alsof je haartjes in het water kiept die samen een golf vormen van actie en verandering.

Wanneer en waarom is dit moment uniek om te starten met ecologisch activisme?

2024 is het kantelpunt. Met meer dan 75% van de wereldbevolking die leeft in stedelijke gebieden, stijgt ook de impact van ons dagelijks handelen 24/7. Tegelijkertijd groeien initiatieven zoals groene energie en duurzame producten razendsnel. Juist nu je begint, heb je invloed om mee te liften op deze wereldwijde beweging. Je bent niet meer die ene druppel, maar onderdeel van een krachtige rivier die alles meeneemt.

Waar kunnen we de impact van vroegtijdige ecologische actie terugzien?

Kijk bijvoorbeeld naar het effect van de European Green Deal. In landen waar burgers massaal meedoen aan ecologisch activisme beginnen, zoals Duitsland en Nederland, daalt de CO₂-uitstoot al jaarlijks met bijna 4%. Dat is een enorme sprong vergeleken met eerdere jaren. Ook in steden zoals Utrecht zie je dat milieubewuste bewoners direct bijdragen aan schonere lucht en meer groen, wat de levenskwaliteit wereldwijd stimuleert.

Waarom kiezen steeds meer mensen voor milieubewust leven?

80% van de jonge Nederlanders geeft aan dat ze zich zorgen maken over klimaatverandering en daadwerkelijk hun leefstijl willen aanpassen. Dit groeiende bewustzijn vertaalt zich direct in keuzes zoals minder vlees eten, klimaatvriendelijke mobiliteit en energie besparen. De impact hiervan is enorm: bijvoorbeeld het vervangen van één plastic fles door een herbruikbare bespaart jaarlijks 167 gram plastic afval per persoon. Klein, maar als miljoenen mensen meedoen, worden het bergen afval die je van de aarde tilt.

Hoe kan activisme voor het milieu zorgen voor echte verandering?

Activisme voor het milieu is veel meer dan enkel petities tekenen of demonstraties bijwonen. Het is een krachtige motor die gedragsverandering bij individuen stimuleert en druk zet op beleidsmakers. Groen activist en Nobelprijswinnaar Wangari Maathai zei ooit: “Het vernietigen van natuur is gelijk aan het verliezen van jezelf.” Door direct in je omgeving duurzame stappen te zetten, laat je zien dat verandering mogelijk is en inspireer je anderen om mee te doen. Zo wordt er daadwerkelijk schot in de zaak gebracht.

Top 7 duurzaam leven tips die impact hebben als iedereen ze toepast

Deze tips lijken klein, maar als een koor dat dezelfde noot zingt, zorgt dit voor een krachtig geluid van verandering. Wist je dat als 2 miljoen Nederlanders één dag per week vegetarisch eten, dit net zoveel CO₂ scheelt als het uit de roulatie halen van 500.000 auto’s? 🚗🚫

Mythen over het belang van groene actie ontkracht

Onderzoekstabel: Milieu-impact van typen ecologische acties voor beginners (CO₂ besparing/jaar per persoon)

Actie CO₂ besparing (kg) Global equivalent
Vaste plantaardige maaltijden 800 Equivalent aan 2.500 km minder autorijden
Gebruik fiets voor korte afstanden 600 Ongeveer 250 autoritten korter dan 10km
Thuis zonnepanelen installeren (klein systeem) 1000 Stoppen met 3330 kg steenkool verbranden
LED-verlichting gebruiken 200 Vergelijkbaar met 700 uur tv-kijken minder
Afval scheiden en recyclen 150 🔄 Vermindert afvalverwerking met 55%
Minder voedselverspilling 400 Bespaart jaarlijks 120 kg voedsel/afval
Openbaar vervoer gebruiken 700 Bespaart 300 individuele autokilometers
Kleding tweedehands kopen 350 Bespaart productie en transport
Bewust waterverbruik 100 Besparing van duizenden liters per jaar
Composteren biologisch afval 180 Vermindert methaanproductie in stortplaatsen

Veelgestelde vragen (FAQ)

Waarom is het nú belangrijk om te starten met ecologisch activisme beginnen?
Elke dag zonder actie brengt ons dichter bij onomkeerbare milieuschade. Nu starten betekent bijdragen aan het vertragen van klimaatverandering en het creëren van een leefbare wereld.
Kan mijn individuele bijdrage echt verschil maken in activisme voor het milieu?
Jazeker, honderden studies tonen aan dat kleine gedragsveranderingen collectief leiden tot grote impact. Daarnaast stimuleert het bedrijven en beleidsmakers om duurzamer te werken.
Wat is de grootste misvatting over milieubewust leven?
Dat het duur en moeilijk is. In werkelijkheid bespaart het vaak geld en maakt het je leven gezonder en fijner.
Welke feiten maken duidelijk dat ecologisch activisme beginnen nu gewenst is?
Data over uitstoot, biodiversiteitsverlies en klimaatverandering laten zien dat snelle, collectieve acties onmisbaar zijn voor onze toekomst.
Hoe kan ik anderen inspireren om ook milieubewuster te leven?
Door met eigen voorbeelden te tonen dat kleine stappen makkelijk en leuk zijn, en het belang van het gezamenlijke doel te benadrukken.

🍃🌎💡✨🚴‍♀️

Welke ecologische acties voor beginners zijn het meest effectief? Vergelijking van methoden om milieuvriendelijke lifestyle starten en duurzaam leven tips te combineren

Vraag jij je af welke ecologische acties voor beginners écht impact maken? Het aanbod kan soms overweldigend zijn, en je vraagt je misschien af: “Wat werkt nu echt en welke duurzaam leven tips kan ik tegelijk toepassen?” Het is een beetje alsof je een nieuw fitnessprogramma start – je wil weten welke oefeningen het meeste effect hebben, maar ook hoe je ze combineert voor het beste resultaat. 🍀 Goed nieuws: we nemen je mee in een praktisch overzicht met heldere vergelijkingen, zodat jij jouw persoonlijke route naar een milieuvriendelijke lifestyle starten moeiteloos kiest.

Wie kiest doorgaans welke methode en waarom?

Ben je een drukbezette ouder, een student, een pensionado of een professional? Elke groep heeft zijn eigen voorkeuren voor duurzame acties. Zo kiest Sophie, een werkende moeder, vooral voor eenvoudige oplossingen zoals minder plastic gebruiken en bewuster koken om voedselverspilling te verminderen. Tim, een student in Groningen, zet vooral in op circulaire kleding en fietsen. Uit onderzoek blijkt dat 62% van beginners kiest voor acties die direct aansluiten bij hun dagelijkse routines, wat logisch is omdat gemak motivator nummer één is. Ecologische acties voor beginners hoeven dus niet ingewikkeld te zijn om effectief te zijn! 🎯

Wat zijn de 7 meest effectieve ecologische acties voor beginners met hun combinaties van duurzame leefstijltips?

Elke combinatie werkt als een tandwiel in een groter mechanisme, waarbij het ene wieltje een ander aandrijft – zo vormt jouw duurzame lifestyle een stevig geheel. Het is een langzaam maar zeker proces dat resultaten boekt zoals een rivier die een rots zachtjes uitslijt. 🌊

Wanneer is het beste moment voor deze ecologische acties?

Timing kan het verschil maken tussen een actie die blijft hangen en eentje die snel afhaakt. Begin bijvoorbeeld rond seizoenwisselingen, wanneer je kledingkast wisselt, om direct duurzame keuzes te maken. Of kies een propere maandomslag, zoals januari, om bewuster voedsel te kopen en verspilling tegen te gaan. Daarnaast helpt het om doelen klein te houden en stapsgewijs uit te breiden; onderzoek wijst uit dat 70% van mensen beter volhoudt bij progressieve doelen dan bij radicale veranderingen in één keer.

Waar kun je beginnen met het combineren van duurzaam leven tips?

Een mooie startplek is de eigen woning of buurt. Bijvoorbeeld het verminderen van energiegebruik in huis, gecombineerd met vaker te voet of met de fiets boodschappen doen. Een makkelijke combinatie is het meebrengen van eigen zakjes op de markt, terwijl je direct kiest voor lokale producten. Daarnaast helpen apps zoals “Ecosia” en “Joulebug” je om duurzame keuzes te tracken en jezelf uit te dagen. Heb je kinderen? Betrek ze bij kleine acties zoals afval scheiden of zaadjes planten, zo leer je de volgende generatie meteen het goede voorbeeld.

Waarom is combineren van acties effectiever dan losse aanpassingen?

Stel je voor dat je enkel je plasticgebruik vermindert, maar dagelijks nog met de auto rijdt en veel vlees eet. De impact daarvan is beperkt. Maar combineer je deze actie met fietsen én vleesreductie? Dan spreken we al over 40% minder CO₂-uitstoot voor jou persoonlijk. Zo’n integraal plan werkt als een spiergroep trainen: als je alleen je armen spant zonder je benen, krijg je een onbalans. Het combineren van meerdere duurzaam leven tips zorgt dus voor een veel bredere en diepgaandere milieuwinst.

Hoe voorkom je valkuilen bij het starten van ecologisch activisme beginnen?

De grootste valkuil is ergernis door teveel tegelijk willen veranderen. Hierdoor stoppen veel beginners snel. Houd het simpel en haalbaar. 🐢 Begin bijvoorbeeld met één actie, zoals regelmatig plastic vermijden, en voeg na een maand een volgende stap toe. Een andere valkuil is denken dat je te weinig doet. Vergeet niet: zelfs kleine stappen voegen op lange termijn samen grote vooruitgang toe. Ten slotte: laat je niet ontmoedigen door groene marketingclaims (greenwashing). Check bijvoorbeeld of een product onafhankelijk gecertificeerd is.

Wetenschappelijke inzichten over de effectiviteit van gecombineerde acties

Een studie van het European Environment Agency toont aan dat huishoudens die gemiddeld vier duurzame aanpassingen tegelijk toepassen, tot 60% minder energie verbruiken dan gemiddeld. Daarbij versterken de gedragingen elkaar; bijvoorbeeld minder meat consumption gaat vaak gepaard met meer plantaardige aankopen die lokaal geproduceerd zijn, wat nog eens extra milieuvoordeel oplevert.

Voorbeeld van een persoonlijk traject: hoe combineert Anna duurzaam leven tips?

Anna is een alleenstaande docent uit Eindhoven. Ze begon met het scheiden van afval en haar eetpatroon aan te passen: één dag per week vegetarisch. Na drie maanden voegde ze fietsen toe aan haar dagelijkse woon-werkverkeer en verving de gloeilampen door ledlampen. Nu monitort ze haar energieverbruik met een app en heeft ze haar kledingkast grotendeels overgeschakeld op tweedehands mode. Haar voorbeeld laat zien dat een geleidelijke, gecombineerde aanpak niet alleen haalbaar is, maar ook rust en voldoening brengt in het proces van ecologisch activisme beginnen. 🍃

Tabel: Vergelijking van populaire ecologische acties voor beginners en hun impact op CO₂-uitstoot, prijs, en inzetbaarheid

Ecologische actie CO₂-besparing per jaar (kg) Gemiddelde kosten (EUR) Geschiktheid (Beginnersvriendelijk) Combinatiemogelijkheid
Vaker fietsen ipv auto 600 €0 - €100 (fiets onderhoud) ✅ Zeer geschikt Herbruikbare drinkfles, navigeer-apps
Vlees consumptie verminderen 800 €0 - €50 besparing ✅ Geschikt Lokale seizoensproducten kopen
Afval scheiden & verminder verpakking 150 €0 ✅ Zeer geschikt Herbruikbare tassen & bakjes
LED-verlichting 200 €20-€50 ✅ Geschikt Bewust apparaten uitzetten
Zonnepanelen (klein systeem) 1000 €1000-1500 (subsidies mogelijk) 🔸 Matig geschikt (hoger kostenplaatje) Slimme thermostaat
Composteren biologisch afval 180 €0-€100 (compostbak) ✅ Geschikt Tuinieren & planten
Bewust kleding kopen tweedehands 350 €0 - variabel ✅ Geschikt Impulsaankopen vermijden
Openbaar vervoer gebruiken 500 €50-€150 ✅ Geschikt Abonnementen & routes combineren
Planten en tuinieren thuis 100 €10-€200 ✅ Geschikt Composteren & biodiversiteit
Digitale consumptie minderen 90 €0 ✅ Geschikt Bewust mediagebruik & energie besparen

Veelgestelde vragen (FAQ)

Welke ecologische acties voor beginners kan ik snel combineren?
Start met afval scheiden en minder vlees eten, combineer dit met vaker de fiets pakken en LED-verlichting gebruiken. Zo creëer je direct een krachtige duurzame levensstijl.
Wat kost het om te starten met een milieuvriendelijke lifestyle starten?
Veel acties zijn gratis of kosten nauwelijks iets, zoals afval scheiden of fietsen. Voor grotere investeringen zoals zonnepanelen kun je vaak gebruikmaken van subsidies waardoor de kosten lager zijn.
Is het beter om één actie heel goed te doen of meerdere langzaam te combineren?
Gecombineerde acties leveren meer impact. Begin klein met één actie en bouw geleidelijk uit zodat je het volhoudt en de voordelen zich opstapelen.
Hoe herken ik greenwashing bij duurzaamheidsclaims?
Kijk of producten onafhankelijk gecertificeerd zijn met keurmerken zoals het EU Ecolabel of Fairtrade, en vermijd vage slogans zonder bewijs.
Kan ik met mijn gezin samen een duurzame lifestyle starten?
Zeker! Betrek iedereen door samen doelen te stellen, taken te verdelen, en leuke uitdagingen te organiseren rondom milieuvriendelijke keuzes.

🌿🚴‍♀️🥕♻️💡🌞👚

Reacties (0)

Een reactie achterlaten

Om een reactie achter te laten, moet u geregistreerd zijn.